Đông kinh nghĩa thục và phong trào nghĩa thục ở Việt Nam
Đông
Kinh Nghĩa Thục (chữ Hán: 東京義塾;
lập ra từ tháng 3 năm 1907 và chấm dứt vào tháng 11 năm 1907) là một phong trào
nhằm thực hiện cải cách xã hội Việt Nam vào đầu thế kỷ 20 trong thời Pháp thuộc.
Mục đích của phong trào là: khai trí cho dân, phương tiện được hoạch định: mở
những lớp dạy học không lấy tiền (để đúng với cái tên là nghĩa thục) và tổ chức
những cuộc diễn thuyết để trao đổi tư tưởng cùng cổ động trong dân chúng.
Đầu
thế kỷ 20, Pháp hầu như đã hoàn thành quá trình bình định, dẹp yên các cuộc khởi
nghĩa yêu nước bên trong Việt Nam (chỉ còn phong trào Khởi nghĩa Yên Thế của Đề
Thám còn đang hoạt động, nhưng chỉ ở diện hẹp và bị dập tắt hoàn toàn vào năm
1913). Cùng với việc mở rộng quá trình thực dân hoá, tư bản hóa nhằm khai thác
thuộc địa một cách hiệu quả nhất, những cơ sở đầu tiên của kinh tế tư sản bắt đầu
phát triển trên toàn lãnh thổ Việt Nam, đặc biệt là ở Bắc Kỳ và Nam Kỳ. Song
song với sự phát triển kinh tế, những tư tưởng tư bản cũng du nhập và phát triển
bên trong Việt Nam. Các nhà nho có tư tưởng tiến bộ nhận thức được sự yếu kém của
quốc dân, chứng kiến nước Nhật Bản duy tân mà thắng đế quốc Nga đã quyết định
phải thay đổi tư tưởng, cách thức học tập trong nước nhằm mục đích tự cường hy
vọng một cuộc đổi mới. Đồng thời học tập từ thất bại của cuộc cải cách của nhóm
Lương Khải Siêu và Khang Hữu Vi khởi xướng ở Trung Quốc. Tháng 3 năm 1907, Đông
Kinh Nghĩa Thục bắt đầu được khai giảng ở phố Hàng Đào, Hà Nội.
Đông
Kinh Nghĩa Thục nhanh chóng trở nên nổi tiếng bên trong Hà Nội, nhiều tỉnh lân
cận cũng đã có các hội nhóm mở lớp, xin sách giáo khoa của trường về giảng dạy.
Bắt đầu là ở Hà Đông, quê hương của nhiều sáng lập viên nghĩa thục có tên tuổi
như Vũ Trác, Hoàng Tăng Bí; ở Hoài Đức còn có 3 phân hiệu nghĩa thục ở thôn
Canh, Tây Mỗ, Tân Hội; ở Hưng Yên cũng có 2 huyện có nghĩa thục, lại còn mở
thêm một hiệu buôn nội hoá là Hưng Lợi Tế. Hải Dương, Thái Bình, nghĩa thục
cũng phát triển khá mạnh mẽ, lại còn tổ chức ra nhiều hội ái hữu, tương tế. Thậm
chí, nghĩa thục của Thái Bình còn cử người đi liên hệ với phong trào chống Pháp
của Hoàng Hoa Thám (hay Đề Thám), muốn ứng viện cho nghĩa quân Yên Thế...
Ban
đầu, chính quyền Pháp cho phép cho Đông Kinh Nghĩa Thục hoạt động hợp pháp, về
sau nhận thấy đây có thể là một mối nguy đối với chế độ thuộc địa, vào tháng 11
năm 1907 trường bị chính quyền thực dân buộc phải giải tán và đầu năm 1908, ra
lệnh cấm việc hội họp diễn thuyết ở miền Trung.
Sau
vụ chống thuế Trung kỳ (tháng 3 năm 1908) và vụ đầu độc lính Pháp ở Hà Nội
(tháng 6 năm 1908), chế độ thuộc địa của Pháp nhân đó quy trách nhiệm cho sĩ
phu duy tân và thẳng tay đàn áp, bắt hầu hết giáo viên, giải tán hội buôn, đóng
cửa Đăng Cổ Tùng Báo, cấm diễn thuyết, nói chuyện, cấm lưu hành và tàng trữ các
tác phẩm của nhà trường.
Tên
của phong trào sau này được đặt tên cho một quảng trường tại Hà Nội.
Nhận xét
Đăng nhận xét